Goede bekkenbodem helpt tegen pijn bij vrijen, bij vrouwen en mannen

Vrijwel alle deskundigen zijn het er over eens: een goedwerkende bekkenbodem is van essentieel belang voor fijne seks. Voor zowel vrouwen als mannen. Soms werken de bekkenbodemspieren niet goed en ontstaat er pijn bij het vrijen en incontinentie. Gelukkig is daar tegenwoordig veel aan te doen.
Hieronder leggen wij uit wat de klachten zijn bij slecht functionerende bekkenbodemspieren, en wat u kunt doen om een goed werkende bekkenbodem te krijgen.

Bouw en werking van de bekkenbodem

De bekkenbodem is een spierlaag onder in het bekken die de buikorganen draagt. Deze spierlaag zorgt ook voor het openen en sluiten van de bekkenuitgangen (plasbuis, vagina en anus). En speelt een belangrijke rol bij de stabiliteit van het bekken, de ademhaling en sexualiteit. Om deze functies goed te kunnen uitvoeren betekent het dat deze spieren kracht, uithoudingsvermogen en een goede coördinatie nodig hebben.

Samengevat zorgt de bekkenbodem er dus voor:

• dat de buikholte wordt afgesloten, zodat buikorganen niet naar buiten komen
• dat u urine en ontlasting niet ongewenst verliest
• dat u als u dat wilt kunt plassen en ontlasting kunt hebben
• dat u seks (gemeenschap) kunt hebben.
   

Wat gaat er fout bij een niet goed werkende bekkenbodem?

Normaal zijn de spieren van de bekkenbodem een beetje aangespannen, niet te weinig maar ook niet te veel.
U kunt dit vergelijken met een elastiek. Wanneer het te strak gespannen staat, is er weinig of geen veerkracht. En als er geen spanning op het elastiek zit, hangt het te los en verliest het ook zijn werking. Ook de bekkenbodemspier kan te slap zijn of juist te sterk aangespannen.  

Kunnen mannen ook last krijgen van hun bekkenbodem?

Niet alleen vrouwen kunnen last ondervinden van een niet goed werkende bekkenbodem. Bij mannen komen problemen met de bekkenbodem ook voor. De functie van de bekkenbodem bij mannen en vrouwen is namelijk gelijk, al zijn de vorm en bouw van de urinewegen en geslachtsorganen natuurlijk wel anders. Bijvoorbeeld: mannen hebben een prostaat, en voor het goed functioneren van de prostaat is de juiste aansturing van de bekkenbodem belangrijk. Ook is een goed werkende bekkenbodem essentieel voor het krijgen van een erectie. Bij mannen is deze spiergroep echter minder kwetsbaar, omdat zij geen vagina hebben. Meestal zijn bij hen de klachten het gevolg van een te gespannen bekkenbodemspier. Hieronder kunt u hier meer over lezen.

Een (te)slappe bekkenbodem

Er bestaan verschillende oorzaken voor een (te) slappe bekkenbodem

• Door een bevalling kunnen zenuwen die de bekkenbodemspieren aansturen beschadigd raken.
• Bindweefsel dat deel uitmaakt van de bekkenbodem kan door een bevalling verzwakken.  
• Op oudere leeftijd worden de bekkenbodemspieren zwakker, net als de andere spieren. Dit komt voor een groot deel doordat veel vrouwen en mannen de spieren minder intensief  gebruiken. Bij vrouwen nemen de spieren ook in kracht af, ook doordat de vrouwelijke  hormonen na de overgang afnemen.
• Lichamelijk zwaar werk, overgewicht en veelvuldig hoesten (als gevolg van roken of longaandoeningen) zorgen voor langdurige overbelasting van de bekkenbodem.
• Bij sommige mensen is er een aangeboren zwakte van bindweefsel. Zij hebben ook meer kans om last te krijgen van spataderen of breuken.
   

Mogelijke klachten bij verzwakte bekkenbodemspieren

• Ongewenst urineverlies
• Een verzakking
• Soms is het moeilijk goed uit te plassen of is er sprake van vaak of snel aandrang hebben om te plassen
• Voortdurend last van blaasontstekingen
• Problemen met het ophouden van de ontlasting of juist obstipatie of verstopping
• Seksuele problemen

Bij een te gespannen bekkenbodem lopen lichamelijke en psychische oorzaken en gevolgen vaak door elkaar.  
Klachten bij sterk aangespannen bekkenbodem:

• regelmatige aandrang om te plassen;
• steeds terugkerende blaasontstekingen;
• problemen bij de ontlasting zoals verstopping of het gevoel dat er iets achterblijft;
• aambeien;
• pijn in de onderbuik, het bekken, de rug of de liezen;
• seksuele problemen;
• pijn bij vrijen.
   

Mogelijke seksuele problemen bij vrouwen met te gespannen bekkenbodemspieren

Om klaar te komen, een orgasme te krijgen, is het nodig dat men volledig ontspannen is. Een te gespannen bekkenbodem kan leiden tot problemen met het krijgen van een orgasme.

Als een vrouw haar bekkenbodem (onbewust) teveel aanspant kan dat ook leiden tot een branderige of schrijnende pijn bij de ingang van de vagina, voor, tijdens of na de gemeenschap. Het inbrengen van een tampon of een vinger, gemeenschap hebben of inwendig onderzoek kost dan moeite en doet zeer. Het kan er toe leiden dat penetratie moeilijk is, en soms zelfs onmogelijk. We noemen dit verschijnsel ‘vaginisme’.  Bij vaginisme reageert het lichaam afwijzend op penetratie, ook al wil de dame dit graag. De dame krijgt het gevoel dat ze "te nauw" is. Dit "nauwe gevoel" en de pijnklachten zijn vaak zowel oorzaak als gevolg van het (onbewuste) aanspannen van de bekkenbodemspieren.
Vrouwen kunnen hier last van krijgen, ook als ze eerder zonder problemen seksueel actief waren.  

De relatie kan door het vaginistisch reageren flink onder druk komen te staan. Vrouwen voelen zich vaak schuldig en vinden het moeilijk om erover te praten. Ze kunnen bang zijn dat hun man een andere vrouw zal gaan zoeken waarmee ze wel gemeenschap kunnen hebben. Ook voor mannen kan het een probleem opleveren, omdat zij zich in hun mannelijkheid aangetast voelen. Sommige mannen voelen zich verdrietig en gefrustreerd. Anderen doen zich daarentegen weer agressief of onverschillig voor.

Vaginisme en de vicieuze cirkel

Bij vaginisme kan gemakkelijk een vicieuze cirkel ontstaan: doordat gemeenschap pijn doet is het logisch dat er angst ontstaat dat het de volgende keer opnieuw pijn gaat doen. Bij deze gedachte wordt de vagina minder vochtig, wat weer leidt tot meer pijn. Ook kan de seksuele opwinding verdwijnen op het ogenblik dat er wordt geprobeerd om gemeenschap te hebben. Als daarnaast de bekkenbodemspieren onbewust worden aangespannen als reactie op ‘de pijn die komen gaat’, wordt de pijn erger, en is er een volgende keer nog minder zin, met nog minder vochtigheid en sterker aanspannen van de spieren als gevolg.

Hoe ontstaat vaginisme?

Het kan heel lastig zijn om het plezier in vrijen weer te hervinden en de controle over de bekkenbodemspieren terug te krijgen.  Vaak is het moeilijk de oorzaak aan te duiden waardoor vaginisme is ontstaan.

• Sommige vrouwen hebben vanuit hun opvoeding een negatieve houding tegenover seks meegekregen en gaan seks beschouwen als iets vies.
• Het kan een relationele oorzaak hebben: als je vertrouwens- of intimiteitsproblemen hebt en je je niet zo gemakkelijk voor je partner kan openstellen. Je lichaam sluit zich als het ware van je partner af.
• In een periode van nervositeit en stress produceert het lichaam minder vocht. Het resultaat hiervan kan zijn: droge ogen, mond en vagina. En met een droge vagina gemeenschap hebben kan heel pijnlijk zijn.
• Bepaalde medicijnen en ziekten kunnen voor vaginale droogheid zorgen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan antidepressiva, medicijnen tegen urine-incontinentie, antihistaminica en diuretica.
• Ook de overgang kan het begin zijn van deze vicieuze cirkel.  De veranderingen in de hormoonspiegel die dan optreden, hebben een effect op de geslachtsorganen. De vaginale wordt gevoeliger en minder vochtig. Als hier onvoldoende rekening mee wordt gehouden, kan dit pijn veroorzaken.
• Meer over de mogelijke oorzaken van Vaginisme kunt u hier lezen.

Als een vrouw er niks aan doet

Bij vrouwen die doorgaan met gemeenschap terwijl het pijn doet, kan op den duur het inbrengen van de penis of zelfs het proberen al heel pijnlijk zijn. Ook het aanraken van de huid met uw vinger, het inbrengen van een tampon, zitten, fietsen of het dragen van een strakke broek is vaak pijnlijk. De huid is dan chronisch geïrriteerd. Soms zijn er kleine, nauwelijks zichtbare rode plekjes bij de vaginaopening. Hoewel artsen dit beeld wel een ‘focale vulvitis’ of ‘vulvaire vestibulitis’ noemen (dat wil zeggen een plaatselijke ontsteking van de huid bij de ingang van de vagina), is een ontsteking als oorzaak nooit bewezen. De huid, die in dit gebied relatief vochtig is en ‘smet’, geneest moeilijk. Een te hoge spanning in de spieren van de bekkenbodem staat genezing van de geïrriteerde en pijnlijke huid in de weg. Allereerst moet dit opgelost worden.

Mogelijke seksuele problemen bij mannen met te gespannen bekkenbodemspieren

Prostaat, plas en erectieproblemen

Vroegtijdig klaarkomen

Mannen en de vicieuze cirkel

Ook bij mannen kan er een vicieuze cirkel ontstaan als het een keertje niet lekker heeft gelopen, hij geen goede erectie heeft gekregen of pijn bij de gemeenschap heeft ervaren. Dit kan ook bij hem leiden tot angst en spanning voor een volgende keer en ervoor zorgen dat hij zijn bekkenbodem te strak gaat aanspannen.

En wat te doen bij te strak gespannen bekkenbodemspieren?

Bij bekkenbodemproblemen zijn verschillende soorten behandelingen mogelijk: oefeningen, fysiotherapie, medicijnen, een ring of een operatie. De soort behandeling is afhankelijk van uw klachten en de bevindingen bij onderzoek.

Van belang voor mannen én vrouwen

Extra bekkenonderzoek?

Voor een goede behandeling van de klachten is het soms nodig om aanvullend onderzoek te verrichten. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit een urodynamisch onderzoek om te kijken hoe de blaas werkt of een ontlastings- en bekkenbodemfoto om de functie van de bekkenbodem in kaart te brengen.

Bekkentherapeut

Een gespecialiseerde bekkentherapeut is in veel gevallen de aangewezen persoon om samen met u oplossingen te vinden. De behandeling van een bekkenfysiotherapeut vindt doorgaans plaats op verwijzing van de huisars of de specialist. Bij de bekkenfysiotherapeut leert u weer te voelen in en met uw bekkenbodem. U wordt zich bewust van wat u doet met de spieren van uw bekkenbodem. Wanneer u zich hiervan bewust bent, kunt u proberen verandering aan te brengen in het spiergebruik van de bekkenbodem. Zo kunt u leren de bekkenbodemspier te ontspannen, wanneer seks pijn dreigt te doen en kunt u hem juist aanspannen om de intensiteit te verhogen of zwakke bekkenbodemspier te verstevigen.

De fysiotherapeut heeft hiervoor verschillende mogelijkheden, zoals ademhalings- en ontspanningsoefeningen,bewustwordingsoefeningen, oefeningen met controle van hulpmiddelen als de myofeedback en elektrostimulatie.
Voor deze vorm van fysiotherapie hoeft u niet ‘uit de kleren’. Wel wordt u gevraagd de dingen die in de therapie behandeld zijn, thuis te oefenen.

De eerste keer naar de bekkentherapeut

De bekkenherapeut vraagt u eerst om precies te vertellen welke klachten u heeft. Daarna doet zij een lichamelijk onderzoek, waarbij zij let op uw houding, ademhaling, spierkracht, en de beweeglijkheid en stabiliteit van de rug en het bekken. U gaat daarna zo ontspannen mogelijk op de onderzoeksbank liggen met uw voeten plat op de bank en uw knieën licht gebogen. De fysiotherapeut bekijkt het gebied rond het bekken eerst vanaf de buitenkant en kan daarna, als u dat goed vindt, een vaginaal of anaal onderzoek doen om te beoordelen hoe goed de bekkenbodemspieren werken. Bij dit onderzoek vraagt de fysiotherapeut u om de bekkenbodemspieren aan te spannen en weer los te laten, om een paar keer te hoesten en om te persen.  Na het onderzoek maakt de bekkenfysiotherapeut een behandelplan, dat zij met u bespreekt.

Electrostimulatie

Electrostimulatie kan een oplossing zijn voor een gebrek of juist een te veel aan spierspanning in de bekkenbodem. Via een punt in de enkel of bij het stuitje kan een electrische puls gegeven worden die de bekkenbodem aanzet tot ont- of aanspannen. Met electrostimulatie kan ook een overactieve blaas wat rustiger worden gemaakt.

Medicijnen

Naarmate de laatste menstruatie langer geleden is, maken de eierstokken steeds minder oestrogene hormonen aan. Deze hormonen zorgen voor een soepele schede en blaaswand. Door een lage hoeveelheid oestrogene hormonen in het bloed wordt de wand van de schede en de blaas over het algemeen droger en schraler. Seksuele gemeenschap kan dan pijnlijk zijn. Ook kunnen er steeds opnieuw blaasontstekingen optreden. Daarom is het na de laatste menstruatie (menopauze) altijd zinvol te beoordelen of de klachten verbeteren na het inbrengen van oestrogenen in de schede. Er zijn tabletten, een soort zetpillen (ovules) en crèmes verkrijgbaar. De crèmes worden via een inbrenghuls (applicator) in de schede gespoten.
Medicijnen kunnen ook zinvol zijn bij klachten van aandrang-incontinentie en bij verstopping. Bij andere bekkenbodemklachten hebben zij meestal minder zin.

Ballonnetje

Soms wordt een ballonnetje ingezet bij de behandeling van ontlastingincontinentie. Het ballonnetje wordt in de anus gebracht en een beetje opgeblazen. Daarmee wordt een gevoel van aandrang gesimuleerd en kan de sluitspier realistischer worden getrained.

Neurostimulatie

Hierbij wordt een soort pacemakertje geïmplanteerd die electrische stootjes doorgeeft. Daarmee kan de bekkenbodemspier worden gestimuleerd op de juiste momenten aan te spannen en te ontspannen. Het helpt vooral tegen urine- en ontlastingincontinentie en kan volledig uitplassen stimuleren.

Speciaal voor vrouwen met bekkenproblemen

Behandeling bij vaginisme

In de meeste gevallen komt u hiervoor ook terecht bij bekkenbodemfysiotherapeut.
Afhankelijk van wat een vrouw wil bereiken wordt er gekeken naar wat de oorzaken van het vaginistisch reageren zijn en wat het probleem in stand houdt. Tijdens de behandeling wordt meestal veel aandacht besteedt aan het geven van voorlichting over de anatomie en het functioneren van de geslachtsorganen. Het opsporen van negatieve, remmende gedachten over seksualiteit en deze proberen om te buigen tot meer positieve gedachten is ook een wezenlijk onderdeel van de behandeling. Er worden praktische oefeningen meegegeven in de vorm van een stappenplan. Via oefeningen (een stap -voor stap methode) kunnen vrouwen zelf thuis oefenen om het vaginisme te overwinnen. 

Behandeling bij urineverlies

• Een bandje onder de plasbuis kan bij vrouwen effectief zijn als er, ondanks fysiotherapie, nog steeds urineverlies is. Het bandje zorgt voor een stevige onderlaag voor de plasbuis, waar deze op dichtgedrukt kan worden als er druk op de plasbuis komt door bijvoorbeeld hoesten of tillen. Het bandje wordt geplaatst onder plaatselijke verdoving. Nog tijdens de operatie kan worden gecontroleerd of het effectief is: door de patiënt te laten hoesten, is te zien of de plasbuis zich inderdaad goed sluit als er druk op wordt uitgeoefend.
   
• Een ring in de bekkenbodem kan ook helpen tegen een ernstige verzakking. De ring geeft de bekkenbodem extra stevigheid. Nadeel is dat het vaak irritatie en onprettig ruikende afscheiding geeft. Toch is het soms een betere keus dan een operatie. Vooral op hoge leeftijd wordt wegens het risico dat een operatie met zich meebrengt vaak de voorkeur aan een ring gegeven. Een ring of pessarium biedt soms een oplossing voor klachten van een verzakking of inspannings-incontinentie. Door de ring wordt een verzakte blaas of een verzakte baarmoeder weer op de juiste plaats teruggebracht. Niet elke vrouw met bekkenbodemklachten zal met een ring geholpen kunnen worden: de soort verzakking en de stevigheid van de bekkenbodem spelen hierbij een rol.

Simpele oplossing bij urineverlies

Een simpele oplossing is het inbrengen van een (eventueel natgemaakte) tampon in de schede. Hierdoor wordt de overgang tussen de blaas en de urinebuis als het ware wat naar boven gedrukt, zodat urine moeilijker wegstroomt. Voor vrouwen die bijvoorbeeld alleen tijdens sporten last van urineverlies hebben, is dit soms een oplossing die voldoende is.

Er zijn nog een aantal andere hulpmiddelen die u zelf in de schede of de urinebuis kunt inbrengen om ongewenst urineverlies tegen te gaan. De arts kan u hierover meer informatie geven. In onze webwinkel kunt u ook vaginaballetjes vinden. Die kunnen ook prima helpen om de bekkenbodemspieren beter te leren aanspannen.

Operatieve behandelingen

De gynaecoloog adviseert een operatie als andere maatregelen onvoldoende mogelijkheden bieden. Een operatie is noodzakelijk bij een ernstige verzakking (als organen door de bekkenbodem heen naar buiten zakken). Als de schede is verzakt, kan die wat worden ‘opgetrokken’ om het probleem te verhelpen. Bij verzakking van andere organen, zoals baarmoeder of blaas, kunnen de bindweefselbanden waarmee die organen in de buik hangen, wat worden ingekort.  Een operatie heeft als voordeel dat uw klachten meestal verminderen of verdwijnen. Wel moet u altijd rekening houden met een kleine kans op complicaties of terugkeer van de klachten na een aantal jaren. Hoe effectief de operatie is, is onder andere afhankelijk van de kracht van het bindweefsel. Ook het opvolgen van de instructies ná de operatie is belangrijk: zo mag er, om de bekkenbodem te ontlasten, in de drie tot zes maanden na de operatie niet te zwaar worden getild.

Speciaal voor mannen met bekkenproblemen

Een prostaatoperatie

Een prostaatoperatie wordt soms gedaan bij mannen die problemen hebben met uitplassen. Als de prostaat te groot is, kan die namelijk de plasbuis afknellen en een goede doorstroming in de weg staan. Probleem van deze operatie is dat hij soms wordt uitgevoerd terwijl de oorzaak van de klachten niet in de prostaat maar in de bekkenbodem zit. Na de operatie blijkt dan dat niet de (vergrootte) prostaat het probleem was, maar een te grote spanning in de bekkenbodem. Mannen met plasproblemen wordt dus aangeraden éérst een verwijzing naar een fysiotherapeut te vragen.

En nu?

Afwijkingen van de bekkenbodem zijn gelukkig niet levensbedreigend. Een beslissing hoeft u dan ook nooit onmiddellijk te nemen.
Wilt u er wat aan doen? Dan kan uw huisarts u helpen. Hij kan u desgewenst doorverwijzen naar een bekkenfysiotherapeut of een seksuoloog.
Als deze behandelingen onvoldoende helpen, kan een gynaecoloog een meer ingrijpende behandeling zoals een operatie voorstellen. U bent echter degene die de voor- en nadelen van een behandeling tegen elkaar kan afwegen.
 

Algemene tips en adviezen bij bekkenbodem klachten voor mannen en vrouwen
 

• Een vezelrijk dieet en veel drinken kunnen helpen de ontlasting soepel te houden. Zo voorkomt u verstopping en onnodig persen. Minimaal 1,5 liter vocht (inclusief koffie en thee) per dag is verstandig, maar meer dan 2,5 liter is niet nodig.

• Bij overgewicht neemt de belasting van de bekkenbodem toe. Het verminderen van overgewicht (minder eten, meer bewegen) is dan ook van belang.

• Oppassen met zwaar tillen. Bij klachten over een zwakke bekkenbodem kunt u veel en zwaar tillen beter achterwege laten. Normale tilwerkzaamheden (boodschappen doen, stofzuiger de trap opdragen) zijn geen probleem. Als u beroepsmatig zwaar lichamelijk werk verricht, is het verstandig met uw bedrijfsarts te overleggen.

• Vooral bij hoesten wordt de bekkenbodem veelvuldig zwaar belast. Het is dan ook verstandig de kans op hoesten te verkleinen door te stoppen met roken.

• Door het dragen van strakke korsetten of strakke broeken wordt de druk in de buik groter en daarmee de bekkenbodem zwaarder belast. Buik- en bekkenbodemspieren worden minder gebruikt en kunnen zo verslappen. Het dragen van ruime kleding is daarom beter.

• Een verzwakte bekkenbodem als gevolg van het ouder worden, of zwangerschap, kunt u eenvoudig zelf versterken door gerichte oefeningen. Zie Oefeningen en tips voor verbeteren zwakke bekkenbodem.
  En het artikel Ben Wa Ballen hoe gebruik je ze? En wat is de juiste keuze?

• Maar ook kunnen ontspannende oefeningen helpen bij een gespannen bekkenbodem. Zie Oefeningen bij gespannen bekkenbodemspieren.

• Bij  een zwakke bekkenbodem kunt u beter geen sporten doen waarbij u veel moet springen op een harde onderlaag (bijvoorbeeld volleybal) of waarbij de druk in de buik sterk verhoogd wordt (bijvoorbeeld aerobics). Het is dan beter om een sport te kiezen waarbij de bekkenbodem minder wordt belast. Voorbeelden zijn zwemmen, schaatsen, fietsen, tafeltennis of golfen.

• Om ervoor zorgen dat het vrijen plezier is en gemeenschap geen pijn doen is het aan te raden gebruik te maken van een glijmiddel. Lees het artikel Hoe kies je het juiste glijmiddel voor een goede keuze. Ook een langer voorspel zal ervoor zorgen dat de vagina vochtiger wordt en gemeenschap fijner verloopt. Soms ook helpt het veranderen van houding tijdens gemeenschap.
   

Wellicht ook interessant voor u:

- Pijn bij vrijen een veel voorkomend probleem
- Pijn bij vrijen komt ook voor bij mannen
- Oefeningen bij gespannen bekkenbodemspieren
- Oefeningen bij zwakke bekkenbodemspieren
- Nut van vaginale ballen voor trainen van bekkenbodemspieren
 

Meer informatie?

• Het boek van Helle Godved Bekkenbodem en Seksualiteit, te koop in onze winkel.
• Stichting Bekkenbodempatiënten (informatie, advies, lotgenoten), telefoon 0900-69340, http://www.bekkenbodem.net
• Nederlandse Vereniging voor Fysiotherapie bij Bekkenproblematiek (adressen gespecialiseerde fysiotherapeuten),  http://nvfb.fysionet.nl of via KNGF telefoon 033-4672900.
• Website van de Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), http://www.nvog.nl
• Alant Vrouw (medisch centrum, behandelt overgangs- en bekkenbodemproblemen), telefoon 020-6934080 of http://www.alantvrouw.nl
• De website www.vaginisme-info.nl 

Met dank aan drs. Danielle van Reijn, 
http://www.bekkenfysiotherapiebaarn.nl