Toch is het enorm belangrijk om hierbij vóór de operatie al bij stil te staan. Je kunt daarmee namelijk een hoop leed voorkomen. Dat zegt Klazien Jansma*, die al meer dan 20 jaar ervaring heeft met pre- en postoperatieve bekkenfysiotherapie. Jansma: “Als je te horen krijgt dat je prostaatkanker hebt en een operatie moet ondergaan, worden mogelijke erectieproblemen vaak op de koop toe genomen. Maar na een half jaar, als de erectie nog niet (goed) tot stand komt, wordt het toch als probleem gevoeld. Voor de mannelijkheid en voor de intieme relatie met de partner. Dan kan het echter te laat zijn om het probleem op te lossen.
Als alle mannen die een prostaatoperatie ondergaan zouden weten hoe belangrijk het is om snel na de operatie te starten met oefeningen, voorkomt dat veel erectieproblemen.
En ook al lijkt seks niet meer zo belangrijk, er blijkt echt een groot verschil in de beleving tussen “af en toe seks” en “geen seks”.
Hoe meer informatie, hoe beter
Gelukkig is er veel informatie over prostaatkanker, de operatie en de complicaties op internet te vinden. Ook de uroloog, bekkenfysiotherapeut en consulent seksuele gezondheid kunnen uitleg geven over de situatie na de prostaatoperatie. Onderaan dit artikel kunt u verwijzingen vinden naar relevante artikelen.
Toch lijkt dit niet voldoende.
Uit recent onderzoek* blijkt dat 1 op de 5 mannen niet tevreden is na hun prostaatoperatie. Dat ligt voor een deel aan de complicaties op het gebied van erectiele dysfunctie en urine-incontinentie na de operatie. Voor een ander deel ligt dat aan de onderschatting van deze complicaties en de te hoog gespannen verwachtingen over de situatie na de operatie. In dit kader is dit artikel en interview met Klazien Jansma een aanvulling op de bestaande informatie. Zodat mannen (en hun partner) nog beter voorbereid zijn, de juiste vragen kunnen stellen aan professionals, tijdig beginnen met revalidatie en leed wordt voorkomen.
Mogelijke complicaties op seksueel gebied na operatie
De tijd direct na de operatie is voor de meeste mannen niet gemakkelijk. Het feit dat je geen controle hebt over je urine voelt onwerkelijk. Ook de verkorting van de penis roept vaak een schrik reactie op. Hoe beter voorbereid, hoe minder groot de teleurstelling en schrik. Hieronder daarom een rijtje van de mogelijke complicaties na een prostaatoperatie die consequenties hebben op het seksleven.
(* Let wel: de seksuele gevoelens en de beleving van seks hoeven door de operatie niet te veranderen. Een man kan na de operatie ook een erectie krijgen zoals hij dat voor de operatie gewend was en hij kan net zo goed klaarkomen en genieten van seks. Een aantal mannen ervaart zelfs een verbetering van het seksleven, doordat zij geen last meer hebben van de plasklachten als gevolg van de vergrote prostaat.)
- Urineverlies tijdens het vrijen. Urine verlies kort na de ingreep komt vaak voor maar verdwijnt in de loop van de maanden. Bekkenbodemspieroefeningen zijn belangrijk voor goed en snel herstel. Een bekkenfysiotherapeut kan hierbij helpen.
- Vaak treedt een verkorting van de penis op. Gemiddeld is dat 1 centimeter gemeten bij een gesterkte penis. Deze verkorting is blijvend.
- Door de verwijdering van de prostaat vindt er geen zaadlozing meer plaats. Immers er wordt geen prostaatvocht meer aangemaakt. De zaadlozing vindt plaats in de blaas en niet meer via de penis naar buiten. De man krijgt een ‘droog orgasme’ : hij komt klaar met alle gevoelens die daarbij horen, maar zonder zaadlozing. Mannen en ook hun partners kunnen wel het gevoel hebben dat zij dan toch iets missen.
- Een man kan pijn ervaren bij het klaarkomen. Dit kan komen doordat de plasbuis door de bestraling is geïrriteerd. Dit is meestal tijdelijk.
- In de meeste gevallen hoeft er geen bestraling plaats te vinden. Dit gebeurt alleen als de snijvlakken niet schoon zijn.
- Erectiele dysfunctie. Ondanks verfijning van de operatietechnieken kampen veel mannen na de operatie met het niet meer kunnen krijgen van een (goede) erectie. Dit komt doordat de zenuwen, die nodig zijn voor een erectie, achter en tegen de prostaat aanliggen en vaak beschadigd worden bij een operatie. Bij een technisch goed geslaagde zenuw besparende operatie is de kans op terugkeer van erecties tot zo’n 70 %, tenminste als er voor de operatie nog een goede erectie mogelijk was.
Wat te doen? Wat is belangrijk? Maar eerst: Hoe ontstaat een erectie?
Voor het ontstaan van een erectie is allereerst seksuele opwinding nodig. Door iets dat een man ziet, voelt hoort, wordt de fantasie in de hersenen aan het werk gezet en ontstaat verlangen.
Via zenuwen worden vervolgens signalen van de hersenen naar de penis overgebracht. En vullen de zwellichamen in de penis zich met bloed. Hierdoor zwelt de penis op en wordt deze stijf. Doordat er meer bloed de zwellichamen instroomt dan uitstroomt wordt de penis hard.
Om te voorkomen dat de zwellichamen leeglopen, en hiermee de erectie verdwijnt, blijven er prikkels en signalen gezonden worden via de zenuwen. Deze prikkels ontstaan tijdens het vrijen.
Herstel van zenuwweefsel
Goede zenuwen zijn dus van essentieel belang voor het ontstaan van een erectie. Om een erectie te kunnen krijgen moeten de zenuwen op de prostaat immers de signalen van de hersenen naar de penis kunnen sturen.
Na een radicale prostatectomie volgt een herstel periode van de zenuwen die 6 tot 36 maanden kan duren. In deze periode moet het beschadigde zenuwweefsel de kans krijgen om zich te herstellen.
In het eerste jaar na de operatie vindt het grootste herstel plaats, maar zenuwweefsel herstelt langzaam en tot ander half jaar na de operatie is nog verbetering mogelijk. Herstel naar de oude situatie is echter vrijwel nooit volledig. Rustig afwachten op herstel van het zenuwweefsel is echter geen optie want er is meer nodig voor het ontstaan van een erectie dan goede zenuwen.
Zwellichamen in goede conditie houden
Even belangrijk voor het ontstaan van een goede erectie zijn de zwellichamen. Als de zwellichamen in de penis niet goed functioneren wordt uiteindelijk de bloedvoorziening naar de penis belemmerd en ontstaat er kans op blijvende erectieproblemen.
Naast herstel van de zenuwen moeten dus de zwellichamen in goede conditie worden gehouden.
Voor de zwellichamen in de penis geldt: Use It or Lose it. Intimiteit, vrijen en klaarkomen is van groot belang. Het is verstandig om binnen niet al te lange tijd na de operatie de draad weer op te pakken. Om de penis te stimuleren, erecties te laten ontstaan en orgasmes te krijgen. Ook al heeft u op dat moment geen behoefte aan seks.
Doet u dat niet, dan neemt de conditie van de zwellichamen snel af. En zwellichamen die niet goed meer functioneren kunnen niet worden hersteld. Het belang is dus groot.
Erectie ondersteunen met medicijnen
Ondersteunen ook slaaperecties
Verschil tussen de erectiebevorderende middelen
De moeite van het slikken waard?
Erectie ondersteunen met Injecties (Androskat)
Hoe werkt de injectie?
Vergoeding en kosten
Helaas wordt er tegenwoordig weinig vergoed door de verzekeraars. Op www.medicijnen.nl kunt u zien wat er nog aan erectiemiddelen wordt vergoed. Sommige Sildenafil en andere merken/middelen worden onder voorbehoud vergoed als zij voor andere doeleinden dan erectie bevorderend worden geslikt.
Wat kunt u zelf doen?
1. Allereerst: Praat met uw partner
Veel stellen vinden het moeilijk om hier samen open en eerlijk over te praten. Een deskundige (seksuoloog of seksuologisch consulent) kan hierbij helpen.
2. Overleg met uw uroloog over ondersteuning van het ontstaan van erecties door medicijnen
3. Het belangrijkste: begin tijdig met stimulatie van de penis
Doen (Alleen en/of samen):
- Besluit open te staan voor seksuele prikkels.
- Wek erotische gedachten bij uzelf op en probeer opgewonden te raken.
- Zet uw fantasie aan het werk en kijk bijvoorbeeld een film, website etc.
- In een warm bad of douche is de doorbloeding beter. Wellicht voor u een goede plek.
- Stimuleer de penis en probeer een erectie op te wekken.
- Een speeltje (vibrator of masturbator) kan voor de nodige extra prikkels zorgen.
- Een glijmiddel kan ook helpen om stimulatie comfortabeler en tegelijkertijd opwindender te maken.
4. Penispomp
Uit wetenschappelijke studies (zie voor meer info de studies hieronder) blijkt dat het gebruik van een vaccuümpomp bij penisrevalidatie, na een prostaat operatie, zinvol is.
Ook voor mannen die na de operatie de lengte van de penis willen behouden, wordt vroegtijdige interventie door dagelijks gebruik van een penispomp sterk worden aanbevolen. (Zie: onderzoek onder mannen mannen* die een zenuwsparende radicale prostatectomie ondergingen, en gedurende 90 dagen dagelijks een penispomp gebruikten startend op de dag na verwijdering van de katheter).
U kunt hier alles lezen over penispompen.
5. Ga seks niet uit de weg
6. Ook belangrijk: Verwachtingen bijstellen.
7. En een gezonde leefstijl
*Met dank aan Klazien Jansma
- http://www.wikioverkanker.nl/wiki/Erectionele_revalidatie
- https://www.kanker.nl/organisaties/prostaatkankerstichting
- www.prostaat.nl
- www.deprostaatkliniek.nl
- https://www.kanker.nl/bibliotheek/artikelen/1766-seksuele-revalidatie-na-operatie-of-bestraling
Overige bronnen:
* Dalkin BL, Christopher BA. Preservation of penile length after radical prostatectomy: early intervention with a vacuum erection device.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17657210
** The Use of Vacuum Erection Devices in Erectile Dysfunction After Radical Prostatectomy
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3784970/
* Vacuum therapy in erectile dysfunction--science and clinical evidence
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20410903
*The Use of Vacuum Erection Devices in Erectile Dysfunction After Radical Prostatectomy
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3784970/