Menopauze, overgang en seks: de meest voorkomende vragen

 De natuurlijke menopauze vindt gemiddeld plaats rond het 51ste jaar (tussen 40 en 60 jaar).  Als er rond deze leeftijd een periode van 12 maanden geen menstruatie heeft plaats gevonden spreek je van de menopauze. De vruchtbare fase van de vrouw wordt dan afgesloten. De menopauze is dus een specifiek moment. 
Vaak wordt gezegd dat de laatste menstruatie van een vrouw betekent dat ze de menopauze bereikt heeft. Dat klopt niet helemaal.  Omdat de menstruatie zo verandert tijdens de overgang is er bepaald dat je pas over de laatste menstruatie spreekt als je een jaar lang niet meer ongesteld bent geworden. Kortom: je hebt pas na een jaar zonder ongesteldheid officieel de menopauze bereikt.

De periode ervoor, wanneer de menstruatiepatronen veranderen en de overgangsklachten optreden noem je de overgang.
De duur van deze periode verschilt per vrouw. Gemiddeld is dan 4-5 jaar.
Ook de periode na de menopauze waarin de overgangsklachten aanwezig zijn wordt overgang genoemd. Deze periode duurt circa 2-3 jaar.
De overgang is de hele periode waarin het lichaam van een vrouw langzaam van een vruchtbare fase overgaat naar een onvruchtbare fase.  De overgang is pas afgerond als de overgangsklachten zijn verdwenen. 

• Na de menopauze is de vagina minder elastisch of  "rekbaar"
• De vagina wordt kleiner, ook de schaamlippen
• De vagina is in "normale" toestand minder vochtig
• De vagina wordt minder snel vochtig tijdens het vrijen.
• De vagina kan minder gevoelig zijn
• De vaginawand is dunner
• Er ontstaan sneller vaginale infecties (jeuk, ontsteking, witte vloed en dergelijke).
• De clitoris wordt gevoeliger omdat het vetweefsel om de clitoris heen dunner wordt
   

Deze veranderingen kunnen ertoe leiden dat vrijen en seks pijnlijk wordt als hier geen rekening mee wordt gehouden.

Zoals hierboven verteld, ondergaat de vagina tijdens de overgang een aantal veranderingen. De vagina wordt strakker, wat kleiner en minder elastisch. De vaginawand wordt dunner. Hierdoor raakt de vagina sneller geïrriteerd en ontstaan er gemakkelijker wondjes en infecties. Dat kan pijn veroorzaken als er niet goed mee wordt omgegaan. Ook aanrakingen in het vaginale gebied kunnen anders voelen en onhandige bewegingen kunnen sneller irriteren en pijnlijk zijn.

Naast deze fysieke veranderingen in het vaginale gebied die pijn tijdens het vrijen kunnen veroorzaken, is er een andere belangrijke oorzaak van pijnlijke seks tijdens de overgang, namelijk: vrijen met een "te droge" vagina.
Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de vagina in de "normale"  stand inderdaad droger wordt rond de menopauze, maar verder blijkt dat de vagina in de "opgewonden" stand net zo vochtig kan worden (in tegenstelling wat vaak wordt verondersteld) als voor de menopauze. Maar het duurt na de menopauze wel langer voordat de vagina vochtig genoeg is voor penetratie.
Het is belangrijk om hier rekening mee te houden. Veel dames hebben seks als de vagina daar nog niet klaar voor is. Kwam een vrouw daar voor de overgang fysiek nog mee weg, na de overgang lukt dat vaak niet meer. 
Als de vagina onvoldoende vochtig is tijdens de penetratie kan het gaan "schuren". 
Hierdoor ontstaan hele kleine sneetjes en wondjes die pijn veroorzaken.
 

Wilt u pijnlijke seks voorkomen, dan is het goed te realiseren wat de veranderingen zijn, en uw seksleven daarop aan te passen.
Het is belangrijk om te stoppen met het gebruik van zeep en poeder op de vulva, stop met het gebruik wasverzachters met uw ondergoed, en stop met het dragen van inlegkruisjes en pads.

• Besteed ruime aandacht aan het voorspel. Geef uw lichaam de tijd om opgewonden te raken. Zorg voor een langere stimulans.
   
• Zorg voor spannende en opwindende seks. Dat is nu nog belangrijker. Het hoofd en het lichaam moeten opgewonden worden. Kijk hier voor inspiratie.
   
• Vaginale moisturizers en glijmiddelen kunnen goed helpen om de vagina vochtiger te maken en te houden. Met een goed glijmiddel kan er comfortabel worden genoten van het voorspel. Wilt u een snelle vrijpartij, of juist een hele lange, dan kan een fijn glijmiddel daar heel goed bij ondersteunen. Bang voor pijn? Dan helpt een glijmiddel ook bij het voorkomen van een vicieuze pijncirkel.
   
• Natuurlijk is een glijmiddel alleen niet de oplossing. Het gaat om de combinatie van aandacht, langere stimulatie, variatie in de seks gecombineerd met een fijn glijmiddel.
   
• Last van een gevoelige vagina? Of van een snel geïrriteerde vaginale huid? Ook dan kan een goed glijmiddel enorm helpen bij het voorkomen van pijnlijke seks. Een medisch glijmiddel zoals Pjur Med vormt een beschermend laagje over de huid.
   

• Regelmatige seksuele activiteit is belangrijk voor het in goede conditie houden van de vaginale functie. Het zorgt voor een goede bloedtoevoer naar de genitaliën en het helpt bij het handhaven van de grootte van de vagina. Zonder seksuele activiteit kan de vagina sneller zowel kleiner als droger worden.
   
• Doe kegeloefeningen en zorg voor sterke bekkenbodemspieren. Controle over uw bekkenbodemspieren helpen bij het voorkomen van pijn tijdens de seks. Oefeningen die u kunt doen voor meer controle en versterking van de bekkenbodemspieren vindt u hier: https://www.depaarsekeizerin.nl/info-adviezen/goede-bekkenbodem-helpt-te...
  Kegelballetjes kunnen ook goed helpen om de bekkenbodespieren snel en eenvoudig sterker te maken.
  Hoe dat werkt en wat goede kegelballetjes voor u zijn, lees u hier.

Dat seksueel verlangen afneemt in de overgang komt veel voor bij vrouwen, maar niet bij iedereen. Bij sommige vrouwen neemt de zin in seks juist toe, weer anderen ervaren helemaal geen verandering. Er is (nog) geen directe fysieke oorzaak voor dit verlies in verlangen aan te wijzen. Meer onderzoek is nodig. Wel zijn er een aantal oorzaken van dit vermindert verlangen aan te wijzen. De oorzaak, of combinatie van oorzaken, is bij elke vrouw anders, omdat elke vrouw, elke relatie en situatie uniek is. 
 

Pijn
 

Zo kan het gebrek aan zin en verlangen te wijten zijn aan pijn bij het vrijen. De vagina wordt wat droger en minder elastisch. Wondjes ontstaan sneller. Waar een vrouw vroeger seks kon hebben zonder echt opgewonden te zijn, lijdt dat nu onherroepelijk tot pijn. Een goed glijmiddel of oestrogeen kunnen dan helpen. Maar nog belangrijker is een langer voorspel en betere en meer opwindende seks.
 

Sleur 
 

Het kan liggen aan de seks zelf. Misschien is deze in de loop van de tijd in een sleur terecht gekomen en zijn de vrijpartijen al een tijd niet meer opwindend en lekker genoeg om zin te ontwikkelen voor een volgende vrijpartij. In de loop van de tijd ontwikkelt elk paar een bepaalde routine net zoals elke keer hetzelfde eten, kan het na een tijd, hoe lekker ook, tegen gaan staan. Gebrek aan zin kan dus het gevolg zijn van het ontbreken van lekkere seks. Als je seks hebt waarvan je niet opgewonden raakt en niet van klaarkomt, dan wordt het beloningssysteem in je brein niet gestimuleerd. Als dat vaak gebeurt, gaat je brein denken: "Seks levert niks op". 
En zonder positieve prikkels van het brein is het moeilijk zin in seks te krijgen. 
 

Minder aantrekkelijk
 

Wellicht heeft de partner aan aantrekkelijkheid verloren. Als hij dikker is geworden, kaler en zich minder goed verzorgt kan dat ook een reden zijn om geen zin meer in seks te hebben.
Ook kan je als vrouw jezelf minder aantrekkelijk vinden.
 

Nooit veel zin gehad
 

Ook zijn er vrouwen, die eigenlijk nooit zin in seks hebben gehad, en de menopauze aangrijpen om niet meer te hoeven vrijen.
 

Moe
 

Door de opvliegers en het nachtzweten kan de nachtrust enorm verstoord worden waardoor er een continue vermoeidheid gevoeld wordt. Daarbij heeft een slechte nachtrust heeft ook invloed op het humeur en de zin in seks. 
 

Oestrogeen en progesteron daling
 

Wanneer de niveaus van oestrogenen en progesteron dalen tijdens de overgang, kunnen de resulterende onregelmatige menstruaties, vermoeidheid, opvliegers, nachtelijk zweten en vaginale droogheid leiden tot minder zin in seks.
 

Een daling van het testosteron
 

Jane Fonda vond het verschrikkelijk dat haar libido verdween na de meno pauze. Zij verweet het verdwijnen van haar lustgevoelens aan een daling van haar testosteron. Zij was een voorvechtster voor meer onderzoek hiernaar. Ze was een van de eerste vrouwen die hier openlijk over praatte. Zelf zweert ze bij testosteron tabletten.
U kunt zelf een aantal dingen doen om uw testosteron op peil te houden. Wilt u uw testosteron aanvullen met supplementen dan moet u naar de huisarts. Deskundige begeleiding is nodig om de controle te hebben op de bijwerkingen.

Verzwakte bekkenbodemspieren
 

Bij het ouder worden de bekkenbodemspieren slapper en zwakker. Hierdoor kan de blaas wat verzakken.
Ook de slijmvliezen van de urinewegen worden, net als de vaginawand, dunner worden. Hierdoor kunnen er sneller blaasontstekingen ontstaan. Verzwakte bekkenbodemspieren kunnen ook resulteren in ongewild urineverlies, ook tijdens een orgasme. 
Als de bekkenbodemspieren aan kracht verliezen kan het gevoel tijdens de seks minder worden en kan het moeilijker zijn om een orgasme te krijgen. Ook kan het de natuurlijke vochtaanmaak verminderen.

Opvliegers komen het meest voor in het eerste jaar na de menopauze. Vooral als deze gepaard gaan met nachtelijk zweten en verstoring van de slaap, kunnen zeker invloed hebben op de seksuele interesse. Wanneer de algehele kwaliteit van het leven slecht is, en je moe bent van het slaapgebrek, kan de zin in seks afnemen en de slaap voorrang krijgen boven seks.

Hormoontherapie (met oestrogeen of met oestrogeen plus progestageen)  kunnen helpen tegen de opvliegers. De voordelen van hormoontherapie kunnen opwegen tegen de risico's voor met name gezonde vrouwen.
U kunt het gebruik van hormonen met uw huisarts bespreken. De keuze is uiteindelijk aan u.

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat aan een hogere dosis oestrogeen (de dosis die nodig is om opvliegers te behandelen) bepaalde risico's zijn verbonden, waaronder grotere kans op hartziekte bij oudere vrouwen en borstkanker. Hoewel dat niet zo zwart-wit is en er verschillende rapporten met verschillende uitkomsten zijn, lijkt de dosis die nodig is voor de behandeling van vaginale droogheid - en die direct toegepast wordt in de vagina- veilig is.

De bijwerkingen van oestrogenen kunnen heel verschillend zijn en zijn vaak afhankelijk van de dosis. De meest voorkomende bijwerkingen zijn: last van vocht vasthouden en gespannen of pijnlijke borsten.

In 2002 is er een onderzoek naar hormoontherapie uitgevoerd in America door de WHI.  De resultaten van dit onderzoek toonden een verband aan tussen hormoontherapie en een hoger risico op borstkanker. Ook trok men de conclusie dat de therapie niet hielp tegen menopauzeklachten.

Op basis van dit onderzoek is veel hormoontherapie stop gezet en is er een grote aversie tegen het gebruik van hormonen gekomen. Zowel onder artsen, farmaceutische bedrijven als ook onder vrouwen.

Jaren later is dit onderzoek, en met name de conclusies die daaraan verbonden werden, in twijfel getrokken.
Zo zegt Herman Depypere,  gynaecoloog verbonden aan de Vrouwenkliniek van het UZ Gent, voorzitter van de Belgische Vereniging voor Menopauze en doet onderzoek naar de menopauze en hormonale substitutietherapie, dat de dosis waarmee getest werd te hoog was en de doelgroep niet goed gekozen.

Inmiddels is de internationale mening bijgesteld en zijn de meeste deskundigen van mening dat preparaten, mits in de juiste hoeveelheid toegediend, geen risico's meer opleveren.  Uitzonderingen daarop zijn vrouwen boven de 60 en vrouwen die borstkanker hebben of hebben gehad.
Volgens de richtlijnen van de NHG wordt hormoontherapie ontraden aan vrouwen die roken, cholesterolverlagende medicatie gebruiken, last hebben van trombofilie, ernstige leverfunctiestoornissen of endometriose.

• Meer hierover kunt u hier lezen: https://www.eoswetenschap.eu/psyche-brein/veel-artsen-durven-geen-hormoontherapie-voor-te-schrijven-onzin
• https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/de-overgang
   

Denkt u over hormoontherapie? Uw huisarts kan u helpen. Er zijn tegenwoordig ook overgangspoli's in diverse ziekenhuizen in Nederland waar u zonder verwijzing terecht kunt.
 

Testosteron is ook voor vrouwen het sekshormoon.  Het zorgt daarbij voor sterke botten, goede vetstofwisseling en spiermassa. Daarbij heeft het een positieve invloed op zelfvertrouwen. Kortom, een belangrijk hormoon.
In de overgang en ook daarna wordt door de eierstokken en bijnieren nog steeds testosteron aangemaakt maar wel wat minder. Met door een toename van vetmassa in de overgang neemt het testosteron af.

Maar omdat de productie van oestrogenen ook afneemt is er relatief gezien meer testosteron (dus in relatie tot oestrogenen). Volgens wetenschappelijk onderzoek zouden vrouwen tijdens en na de overgang daarom minimaal net zo gevoelig zijn, wat seksuele prikkels betreft, als voor die tijd.

De meningen over dat laatste verschillen. Zo zijn er vrouwen (onder andere Jane Fonda) die Testosteron aanraadt aan vrouwen die verlies aan libido ervaren na de menopauze. 

  Ja, dat kan zeker.

• Allereerst door te blijven vrijen.  Tijdens het bedrijven van de liefde maakt het lichaam namelijk testosteron aan.
• Door voldoende slaap te nemen (minimaal 7 uur per nacht).
• Door te veel stress te vermijden. Stress vermindert de productie van testosteron in de bijnieren.
• Door aan krachttraining te doen. Hiermee vermindert u de aanmaak van vetmassa en zo blijft uw testosteron beter op peil.
• Door de inname van koolhydraten te verminderen.
• Door producten te eten en vitaminen te nemen die gunstig zijn voor het testosteron. Dat zijn magnesium (zit onder andere in bonen, spinazie, noten en vis), vitamine D (supplement) en zink (vindt u onder andere in rundvlees en kip).  Ook in de groene groenten, zoals broccoli en spruitjes, tref je veel testosteron aan. 
• Door op uw gewicht te letten. Vetmassa vermindert de productie van testosteron.

Uit studies bij zorgvuldig geselecteerde postmenopauzale vrouwen met een laag seksueel verlangen blijkt dat een testosteron behandeling seksuele interesse en activiteit kan stimuleren. Echter, de resultaten zorgden niet voor een grote juich stemming, ook de placebocrème (zonder actieve testosteron) had in de studie vergelijkbare effecten.

Hoewel een kortdurende behandeling (voor ongeveer 6 maanden) veilig lijkt te zijn, weten we nog niets over de veiligheid op lange termijn, met name met betrekking tot borstkanker of hart- en vaatziekten. Studies zijn aan de gang, maar op de resultaten moeten we helaas nog een paar jaar wachten.